Χελιδονίσματα

Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της Άνοιξης.  Το μήνα αυτό τα παιδιά έφτιαχναν ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδόνας, το οποίο στόλιζαν με ζουμπούλια. Κρατούσαν επίσης ένα καλάθι γεμάτο με φύλλα κισσού, σημάδι βλάστησης και γονιμότητας Έπειτα το γύριζαν από σπίτι σε σπίτι σ’ όλο το χωριό τραγουδώντας τραγούδια για τον ερχομό των χελιδονιών.. Οι νοικοκυρές, που τα υποδεχόταν με χαρά, τ΄ ανταμείβανε δίνοντας τους λεφτά, αυγά, καρύδια, λάδι κι άλλα καλούδια και έπαιρναν κι αυτές φύλλα κισσού απ΄ το καλάθι των παιδιών, για να τα βάλουν στη φωλιά της κλώσας τους για γούρι. Τα λεφτά καθώς και τα προϊόντα αυτά τα αφιέρωναν τα παιδιά στην εκκλησία. Είναι σημαντικό ότι το έθιμο αυτό επιβιώνει από τους αρχαίους Έλληνες και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας όπως στη Μακεδονία, Θράκη, Δωδεκάνησα. Πρόκειται για τα λεγόμενα «χελιδονίσματα», τα ανοιξιάτικα κάλαντα.

Τα “χελιδονίσματα” είναι δημοτικά τραγούδια (άσματα αγερμού ή αγύρτικα άσματα) που αναφέρονται στον ερχομό της χελιδόνας, την οποία ταυτίζουν με τον ερχομό της άνοιξης και συνδέονται με την παραγωγή, τη γονιμότητα, το άνθισμα των λουλουδιών και τη βλάστηση.

Η προέλευση των χελιδονισμάτων αγγίζει στους αρχαίους χρόνους και, μάλιστα, στη μινωική εποχή. Η χελιδόνα έγινε ιδιαίτερα αγαπητή από τα αρχαϊκά χρόνια στην Ελλάδα, πέρασε από το Βυζάντιο και πετώντας ασταμάτητα στους αιώνες, έφτασε μέχρι τις ημέρες μας να κελαηδά και να καλωσορίζει την άνοιξη με ευχές. Πρόκειται για αρχαίο αγερμό, που ανήκει στα κάλαντα του Μαρτίου, μέρος εορταστικών εθίμων για την Πρωτοχρονιά, η οποία τότε εορταζόταν την 1η Μαρτίου και όχι την 1η Ιανουαρίου, όπως σήμερα.
Το 153 π.Χ. μεταφέρθηκε στην 1η Ιανουαρίου από τους Ρωμαίους. Δύσκολο, όμως, να ξεχαστεί τόσο εύκολα ένα τέτοιο έθιμο κι έτσι κράτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως δείχνουν αναφορές και από τους βυζαντινούς χρόνους.

Τα δημοτικά αυτά τραγούδια μετατράπηκαν σε παιδικά λαϊκά τραγούδια, τα οποία τραγουδιούνται ακόμα και σήμερα.

Στα πρώτα βυζαντινά χρόνια, το “ελληνικό” έθιμο της χελιδόνας θεωρήθηκε ειδωλολατρικό και στην αρχή απαγορεύτηκε από την εκκλησία. Παρ’ όλα αυτά όμως τα παιδιά συνέχιζαν να τραγουδούν τον ερχομό της Άνοιξης και έτσι το έθιμο διατηρήθηκε όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα. Σε κάθε μεριά της Ελλάδας, την 1η του Μαρτη τα παιδιά ξεχύνονταν στους δρόμους για να καλωσορίσουν τα χελιδόνια τους, τους αγγελιοφόρους της Άνοιξης. Κρατούσαν στα χέρια τους ένα ξύλινο χελιδόνι και του κρεμούσαν στο λαιμό κουδουνάκια . Πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και έλεγαν τα “χελιδονίσματα” ενώ τα κουδουνάκια συνόδευαν το τραγούδι τους.

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ

Το Μάη λαλούν οι πέρδικες ,
το Μάη λαλούν τ’ αηδόνια
Το Μάη κατεβαίνουνε στις βρύσες τα τρυγόνια .
Το Μάη εγεννήθηκα
και μάγια δεν φοβώμαι
εκτός αν με μαγέψουνε
στην κλίνη που κοιμώμαι .

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ

Χελιδόνιν έρχεται,
θάλασσαν απέρασε ,
τη φωλιά θεμέλιωσε, κάθησε και ελάλησε :
– Μάρτη , Μάρτη χιονερέ
και Φλεβάρη βροχερέ,
ο Απρίλης ο γλυκύς
έφτασε, δεν είν’ μακρύς .
Τα πουλάκια κελαηδούν ,
τα δεντράκια φυλλανθούν ,
τα ορνίθια να γεννούν
αρχινούν και να κλωσσούν .
Τα κοπάδια ξεκινούν
ν΄ανεβαίνουν στα βουνά ,
τα κατσίκια να πηδούν
και να τρώγουν τα κλαδιά .
Επαψαν τα παγητά
και τα χιόνια κι ο βοριάς .
Μάρτη , Μάρτη χιονερέ
και Φλεβάρη λασπερέ
ήρθ’ ο Απρίλης ο καλός .

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ

Ήρθε πάλι η Χελιδόνα ,
ήρθε πάλι η Μελιδόνα
απ’ τη θάλασσα μακριά
και μας έφερε καλά ,
τη δροσιά και τη χαρά
και τα κόκκινα αυγά .

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ

Χελιδόνα έρχεται
απ’ την Άσπρη Θάλασσα
θάλασσαν επέρασε
και σπειρί κονόμησε
κάθισε και λάλησε.

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ

Χελιδόνι μου γοργό ,
που ‘ρθες απ’ την έρημο ,
τι καλά μας έφερες;
– Την υγεία και τη χαρά
και τα κόκκινα τ’ αυγά .

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Μάρτης μας ήρθε, καλώς μας ήρθε
τα χελιδόνια έρχονται από την Αραβία,
μας φέρνουνε την άνοιξη κι όλο το καλοκαίρι
και ΄μεις για τούτο ήρθαμε, να πούμε καλημέρα
και να παρακαλέσουμε Χριστό και Παναγία
να μας βοηθά παντοτινά και όλοι με υγεία. Και του χρόνου!

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ ΣΑΜΟΥ

Δόνι, χελιδόνι
ήρθες, καλώς ήρθες.
Φκιάσε τη φωλιά σου
κάμε τα πουλιά σου
φκιάστηνε στο σπίτι
κανένας δεν τη γκίζει.

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑ ΡΟΔΟΥ

Το χελιδόνιμ πέπεται
πάει και πάλιν έρκεται
και τραγουδά και χαίρεται
και φέρνει μας μήνυμα(ν)
πως είναιν άνοιξη καιρού
και άρχιση καλοκαιριού
Και εσείς εμάς τον κόπο μας
να μας πληρώσετε πολλά
κοσάρια, γρόσια και αυγά
όχι από ένα κι’ από δυό
αλλά από έξη κι’ απ’ οχτώ.

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ ΚΡΗΤΗΣ

Ο Μάρτης ήρθε με χαρές και με δροσιές γεμάτος,
όλα τα έχνη τα κακά να μη φανή η φανιά ντως,
όξω ψύλλοι και κοργοί, όφιδες και μποντικοί
κολισαύρες και λιακόνια,
όξω απού τ΄ αφεντικού το στρώμα.
Το χελιδόνι νάρχεται , στο σπίτι να φωλεύγει,
και να του δίδετε θροφή να παίρνει να μισέβγει
να πηαίνει εις την έρημο, να είναι φορτωμένο,
να τρώει να ευφραίνεται κι αυτό το βλοημένο
δώτε και μας τον κόπο μας, ό,τι είναι ο ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι ο βοηθός σας,
χρόνους πολλούς να ζήσετε, πάντα ευτυχισμένοι
σωματικά και ψυχικά να είστε ευτυχισμένοι .

ΧΕΛΙΔΟΝΙΣΜΑΤΑ ΣΕΡΡΩΝ

Χελιδόνια έρχεται από τη Μαύρη θάλασσα
θάλασσα κι αν πέρασε, έκατσε κι ελάλησε.
Έμαθε τα γράμματα, γράμματα σπουδάματα
γράμματα Ελληνικά που μαθαίνουν τα παιδιά
τα παιδιά από το δάσκαλο.
«Δάσκαλος μας έστειλε να μας δώστε πέντε αυγά.
Κι αν δεν δίντε πέντε αυγά παίρνουμε την κλωσσαριά.
Να γεννά και να κλωσσά και να σέρνει τα πουλιά .

Πηγές: